Franchising,sözleşme ilişkisine dayalı olan ve franchising veren ile alan taraflar arasında kurulan bir hukuki ilişkidir.
Franchising, franchising veren ve alan taraflar arasında sözleşme ile yapılmaktadır. Türkiye’de özel bir kanuni düzenlemesi olmayan franchising sisteminin doğru bir şekilde işlemesi, tarafların karşılıklı güven ve işbirliği ilişkisinde bulunmaları ve yükümlülüklerini yerlerine getirmeleriyle mümkündür. Franchise veren taraf, ürün ve markasının isim hakkını, üretim yöntemlerini, gerekli yardımları (kredi bulma, mağaza dizaynı, pazar araştırması, yer seçimi, reklam, eğitim) Franchise alana vermelidir. Franchisee alan (Franchise alan) taraf ise bunların karşılığında belirli ücretleri ana firmaya ödeyerek, ana firma ile benzer görünümdeki mağazasında, ana firmanın standardizasyonunu aynı şekilde devam ettirmelidir.
Franchising işlemleri Franchisor (Franchise veren) ve Franchisee (Franchise alan) arasında kira sözleşmesi ile yapılabilmektedir. Kira sözleşmesiyle elde edilen kira, gelir vergisi mevzuatı açısından değerlendirildiğinden 7/5 maddesine göre gayrimenkul sermaye iradı olarak kabul edilmektedir. Bu maddeye göre arama, işletme, imtiyaz hakları ve ruhsatları ihtira beratı ( ihtira beratının mucitleri ve kanuni mirasçıları tarafından kiralanmasından doğan kazançlar, serbest meslek kazancıdır) marka, ticaret unvanı, her türlü teknik resim, desen, model, plan ve sinema, televizyon filmleri, ses ve görüntü bantları, sanayi ve ticaret ve bilim alanlarında elde edilmiş bir tecrübeye ait bilgilerle gizli bir formül veya imalat usul üzerindeki kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi haklar, bu hakların kullanılması için gerekli malzeme ve teçhizat bedellerinin de gayrimenkul sermaye iradı sayılacağı kabul edilmiştir. Gayri madde malların Gelir Vergisi Kanunu’nun 70, 1.inci fıkrasına göre “kiraya verilmesinden” elde edilen iratlar gayrimenkul sermaye iradıdır. Franchising sistemi kira üzerine kurulu olduğu için Gelir Vergisi Kanununa tabi gerçek kişi tarafından ya da kurumlar vergisine tabi bir kurum tarafından Türkiye’ye taşınması durumlarında ilgili kurumlardaki vergilendirme ile ilgili kurallar işleyecektir.
Franchising işlemine konu olan hakkın ya da imtiyazın ticari işletmeye dahil olması durumunda elde edilecek kazançlar niteliğine bakılmaksızın ticari kazanç hükümlerine göre tespit edilip (Kurumlar Vergisi Kanunu Md.13) kurumlar vergisine tabi tutulacaktır. Franchisor (Franchise veren) ve Franchisee’nin (Franchise alan) tam mükellef olması durumunda Franchisor (Franchise veren), Franchisee’nin (Franchise alan) borçlandığı ve ödemek zorunda olduğu bedel mukabilinde fatura düzenleyerek yasal kayıtlarında gelir, Franchisee ise gider olarak gösterilecektir.Katma Değer Vergisi Kanunu’nun (“KDVK”) 1.Maddesinin f bendinde “Gelir vergisi Kanunun 70.Maddesinde belirtilen mal ve hakların kiralanması işlemlerinin KDV”ye tabi olacağı belirtilmiştir. Buna göre Franchise işlemleri KDV’ye tabi olup bu oran % 15 nispetindedir. Franchisor (Franchise veren) ve Franchisee (Franchise alan) ülke içinde bulunuyorsa, Franchisor tahakkuk eden bedel karşılığında düzenleyeceği fatura katma değer vergisini hesaplayarak ilgili döneme ilişkin vereceği KDV beyannamesinde bu vergiyi beyan edecektir. Franchisee (Franchise alan) ise yüklenilen vergi KDVK md. 311’e göre indirim konusu yapılabilecektir.
Franchisor (Franchise veren) yurt dışında ise, Franchisee işlemlerinde mal ve hizmetten yararlanan kişi veya kuruluş Türkiye’de bulunduğundan KDV’nin Türkiye’de ödenmesi gerekmektedir. KDV tutarı Franchisee (Franchise alan) tarafından indirim konusu yapılacaktır. Franchisee (Franchise alan), KDVK Genel Tebliğinin F/1 bölümündeki açıklamalar uyarınca sorumlu sıfatıyla katma değer vergisini tahsil ederek 2 nolu KDV Beyannamesi ile beyan edip ödeyecek ve aynı zamanda bu vergiyi ilgili olduğu dönemde indirim KDV olarak dikkate alacaktır.
Ülke içinde veya ülke dışında yapılan franchising anlaşmalarının her ikisi de damga vergisine tabidir. Harçlar Kanunu’na göre ise noter ve tescil harçlarına da tabi olup noterde düzenlenecektir. Damga Vergisi Kanunu’nun 1/3. Maddesine göre “Yabancı Memleketlerde düzenlenen kâğıtların Türkiye’de resmi daireler ibraz edildiği, üzerine devir veya ciro işlemleri yürütüldüğü veya herhangi bir suretle hükümlerinden faydalandığı takdirde vergiye tabi tutulacağı” belirtilmiştir.
Franchisee (Franchise alan) ile Franchisor (Franchise veren) arasında Kira Sözleşmesi olarak akdedilen Franchise sözleşmesi’nin Türkiye’de henüz hukuki düzenlemesi bulunmamaktadır. Franchising işlemine konu olan hakkın ya da imtiyazın ticari işletmeye dahil olması durumunda elde edilecek kazançlar kurumlar vergisine tabi olacaktır. Diğer yandan ülke içinde veya ülke dışında yapılan Franchising anlaşmalarının her ikisi de damga vergisine tabi olup Franchise işlemleri KDV’ye tabi olup bu oran % 15 nispetindedir.
Av. Zeynep Türkoğlu
19.06.2017
1.Nihal Saban, Küresel Süreçlerde Franchising Sistemi, Dünya, Ekonomi Politika, 7 Haziran 1999, s.10
2.Yener Özel, Franchising İşlemlerinin vergisel Analizi, Vergi Dünyası Sayı 182, Ekim 1996, s.75
3.Ejder Ayanoğlu, Franchising ve Türkiye’deki Uygulaması Vergi Dünyası Sayı:176, Nisan 1996, s.86(Ulaş, 1999)