İnternet Alan Adları Yönetmeliği Kapsamında Uyuşmazlık Çözüm Mekanizmasına Başvuru

Mar 29, 2024

 İnternetin ticari amaçlı kullanımından önce geliştirilen alan adı sistemi, hukuki bir düzenlemeye bağlı olarak ortaya çıkmamıştır. İnternetin ticari amaçla kullanımının öne çıkması ile birlikte ise alan adlarının maddi değeri artmış ve bu durum birçok uyuşmazlığı da beraberinde getirmiştir. Yaşanan gelişmeler ile birlikte bu alandaki hukuki düzenlemelerin yetersiz kalması, hak ihlallerinin hızla artmasına sebep olmuştur. Bu ihlallerin bir kısmını ise alan adları oluşturmaktadır.

Alan adı, internet adreslerinin temel ögesini oluşturan, internet üzerindeki bir noktayı tanımlayan ve ona ulaşmayı sağlayan, kullanıcılara bir anlam ifade eden ve hatırlanması kolay biricik alfa nümerik gösterimlerdir. Alan Adı Sistemi (Domain Name System-DNS) ise internet üzerinden iletişimi kolaylaştırmak amacıyla alan adlarını IP adreslerine çeviren sistemdir.[1]

İşbu makalemizde internet alan adı uyuşmazlıklarının nedenleri, uyuşmazlık çeşitleri ve ülke kodu[2] “.tr” uzantılı alan adlarında uygulama alanı bulan çözüm yollarından uyuşmazlık çözüm mekanizmasına başvuru ele alınmıştır.

1. Alan Adı Uyuşmazlıklarının Nedenleri

Gerçek veya tüzel kişiler alan adlarının kısa, akılda kalıcı ve kolay hatırlanabilir olmasına özen göstermekte, tanınmasına yardımcı olan tanıtıcı ad ve işaretlerle aynı olmasını istemektedirler. Ancak istedikleri alan adının tescili için tescil kuruluşuna başvuru yapıldığında, alan adının başkası tarafından tescil edilmiş olduğunu zaman zaman görebilmektedirler. Böyle bir durumda ilgili kişi alan adını tescil ettiren kişi ile anlaşarak satın alabileceği gibi başka bir alan adını tescil ettirebilir ya da tescil edilen alan adını hukuki yollara başvurarak geri alma olanaklarından yararlanabilir. Daha önce başkası tarafından tescil edilen alan adını almak için verilen bu mücadeleler genel olarak “alan adı uyuşmazlıkları” olarak ifade edilmektedir. Alan adı uyuşmazlıkları birçok sebepten kaynaklanabilmekte olup aşağıda sıklıkla görülen uyuşmazlık sebepleri sıralanmıştır:

• IP adresleri gibi alan adlarının da eşsiz olması
• Alan adı tescil ücretinin düşük olması ve istenilen alan adının alınabilmesi
• Marka ve alan adlarının tescil sistemlerinin farklı olması
• Üst seviye alan adlarının büyük bir kısmının “ilk gelen alır” prensibine göre tescil edilmesi
• Alan adının farklı formlarının tescil edilmesini engelleyecek bir önlemin alan adı sisteminde bulunmaması

2. Alan Adı Uyuşmazlıklarının Çeşitleri

Alan adları ile ilgili uyuşmazlıklar her geçen gün artmakta farklı anlaşmazlıklar gündeme gelmektedir. Örneğin internetin ilk zamanlarında alan adı korsanlığı, klavye korsanlığı gibi hak ihlalleri ile karşılaşılırken, günümüzde bunların yanı sıra alan adı casusluğu ve alan adı denemesi, markaların başkaları tarafından alan adı olarak tescil edilmesinin yanında kişi adlarının, coğrafi işaretler ile genel kelime ve deyimlerin de tescil edilmesi gibi uyuşmazlık türleri ile karşılaşılmaktadır.[3]

Alan adları ile ilgili mevcut durumdaki ihlaller kapsamında bir uyuşmazlığın sadece tek bir uyuşmazlık türü içinde yer alacağı anlamında bir sonuca varmak doğru olmayabilir. Nitekim birçok uyuşmazlık, aşağıda belirtilen birden fazla gruba girmekte, farklı gruplarda da benzer uyuşmazlıklar görülmektedir. İşbu uyuşmazlık türleri aşağıda belirtilmiştir:

• Klasik Alan Adı Korsanlığı
• Ticari Olmayan Alan Adı Korsanlığı
• Ters Yönde Alan Adı Korsanlığı
• Meşru Hak Sahipleri Arasındaki Uyuşmazlıklar
• Kişi Adlarını İçeren Uyuşmazlıklar
• Coğrafi İşaretler, Coğrafi Yerler, Kültürel Değere Sahip Adlara İlişkin Uyuşmazlıklar
• Tüm Kategorilerde Ortak Görülebilecek Uyuşmazlıklar

3. Alan Adı Uyuşmazlık Çözüm Yolları

İnternetin evrensel olması başka bir deyişle bölgeler ile sınırlı olmaması, uyuşmazlıkların da sınırsız olmasına sebep olmaktadır. Uyuşmazlıkların çözümünün, bölgesellikten arındırılarak küreselliğe kavuşturulması istenilen bir durumdur. Bu kapsamda, alan adlarına ilişkin küresel çapta iki uyuşmazlık çözüm mekanizması UDRP ve URS[4]  bulunmakta olup bazı ülke kodlu üst düzey alan adları için ise ülkeler kendilerine özgü uyuşmazlık çözümlerini uygulamaktadır. Türk hukukunda ise alan adı uyuşmazlıkları için genel olarak üç çözüm yolu mevcut olup bunlar;

• Tarafların anlaşması
• Dava açma
• Uyuşmazlık çözüm mekanizmalarına başvuru

Bahsedildiği üzere ülke kodlu üst düzey alan adları için bazı ülkeler kendi çözüm mekanizmalarını uygulamakta olup ülkemiz de onlardan biridir. Böylelikle, “.tr” uzantılı alan adlarında görülen uyuşmazlıklar için İnternet Alan Adları Yönetmeliği’nde (“Yönetmelik”) düzenlenen uyuşmazlık çözüm mekanizmasına başvuruda bulunulabilmektedir[5].

Makalemizde, tarafların anlaşması ve dava açma metodu ele alınmayacak olup uyuşmazlık çözüm mekanizmasına başvuru yöntemi incelenecektir.

4. Uyuşmazlık Çözüm Mekanizmasına Başvuru

5829 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu (“Kanun”) ve Yönetmelik, alan adları çerçevesinde önem arz eden hukuki düzenlemelerdendir. Kanun’un 3. maddesinin (v) ve (y) bentlerinde internet alan adları ve sisteminin tanımı yer almaktadır. 35. maddesinde ise alan adlarının tahsisini yapacak kurum veya kuruluşun tespiti ile alan adı yönetimine ilişkin usul ve esasların T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından belirleneceği vurgulanmıştır.

Yönetmelik’in amacı, “.tr” uzantılı internet alan adları yönetimine ilişkin usul ve esasların düzenlenmesi olup Yönetmelik ile, çıkan uyuşmazlıklara alternatif uyuşmazlık çözüm mekanizmasının uygulanabileceği düzenlenmiştir. Yönetmelik’in 23. maddesine göre uyuşmazlık çözüm mekanizmasının işletilmesine ilişkin usul ve esasların Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (“BTK”) tarafından düzenlenmesi gerekmektedir. Bu çerçevede BTK tarafından hazırlanan ve internet alan adları ile ilgili uyuşmazlık çözüm mekanizmasının işletilmesine, uyuşmazlık çözüm hizmet sağlayıcılarının (“UÇHS”) belirlenmesine ve yükümlülüklerine ilişkin usul ve esasları düzenleyen İnternet Alan Adları Uyuşmazlık Çözüm Mekanizması Tebliği[6] (“Tebliğ”) 21 Ağustos 2013 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

Tebliğ’in 14. maddesine göre, “.tr” ülke kodlu alan adı başvurusunda bulunan kişi, başvurusunda üçüncü kişilerin haklarını ihlal etmeyeceğini, alan adına ilişkin bir alternatif uyuşmazlık çözüm sürecinin başlaması durumunda buna katılacağını kabul etmektedir. Dolayısıyla alan adı başvuru sahibi, henüz alan adına ilişkin uyuşmazlık çıkmamışken, başvuru aşamasında uyuşmazlık çözüm mekanizmasına katılacağını kabul etmektedir.

Görüldüğü üzere, yapılan düzenlemeler doğrultusunda uyuşmazlık çözüm mekanizması, alan adları ile ilgili doğacak ihtilafların hızlı ve etkin bir şekilde çözümlenmesi amacıyla oluşturulan alternatif bir sistem olup alternatif uyuşmazlık çözümü olması sebebiyle taraflar bu yolu seçmek zorunda olmadığından yargı yolu her zaman açıktır. Ancak uyuşmazlık çözüm mekanizmasına başvuru için koşullardan biri de henüz dava açılmamış olma şartıdır.

Belirtmek gerekir ki, uyuşmazlık çözüm mekanizmasının tercih edilmesi durumunda, hakem veya hakem heyetinin verdikleri kararlar, aksine yargı kararı alınmasına veya başka UÇHS ile karar alınıncaya kadar bağlayıcıdır. Uyuşmazlık çözüm mekanizması, yetkili UÇHS’ler tarafından uygulanacağından günümüzde BTK tarafından faaliyet belgesi verilmiş UÇHS’ler ise aşağıda yer almaktadır:[7]

• Bilgi Teknolojileri ve İnternet Güvenliği Derneği (BTİDER)
• TOBB Uyum Arabuluculuk ve Uyuşmazlık Çözüm Merkezi

Şikayetçi, Tebliğ’in 7. maddesi uyarınca uyuşmazlığın çözümü için tercih ettiği UÇHS’nin internet sayfasında başvurusunu yapabilmektedir. Bununla birlikte, uyuşmazlık çözüm mekanizmasına başvuru için Yönetmelik ve Tebliğ’de herhangi bir zamanaşımı ya da hak düşürücü sürenin öngörülmediğini de belirtmek isteriz.

• Başvuru Şartları

Uyuşmazlık çözüm mekanizmasına başvuru şartları Yönetmelik’in 25. maddesinde düzenlenmiş olup ilgili maddeye göre;

1.  ihtilaf konusu alan adının sahip olunan ya da ticarette kullanılan marka, ticaret unvanı, işletme adı ya da diğer tanıtıcı işaretlerle benzer ya da aynı olması,
2. alan adını tahsis ettiren tarafın bu alan adı ile ilgili yasal bir hakkı ya da bağlantısının olmaması ve
3.  alan adının alan adı sahibi tarafından kötü niyetle tahsis ettirilmesi veya kullanılması gerekmektedir.

TRABİS usulünde yukarıda sayılı üç şartın birlikte sağlandığının ispat edilmesi gerekmektedir.

Görüldüğü üzere uyuşmazlık çözüm mekanizmasına başvurabilmek için alan adının sahip olunan marka, ticaret unvanı, işletme adı veya diğer tanıtıcı işaretlerle aynı veya benzer olması gerekmektedir. Dolayısıyla ihtilaf konusu alan adı, belirtilen korunmaya esas haklardan birisi ise uyuşmazlık çözüm mekanizmasına başvurulabilmektedir. Ayrıca, alan adı sahibinin ilgili alan adı üzerinde yasal bir hakkı veya haklı bir menfaatinin de olmaması gerekmektedir. Başvuru şartlarından üçüncüsü ise kötü niyetli tahsis veya kullanımdır. Kötü niyetli tahsis veya kullanım için Tebliğ’in 19. maddesinde sınırlı sayıda olmayan hususlar belirtilmiştir. İlgili maddeye göre alan adının;

• Ticaret veya hizmet markası, ticaret unvanı, işletme adı veya kişi adı ya da diğer tanıtıcı işaretin sahibi olan şikâyetçiye veya şikâyetçinin ticari olarak rekabette bulunduğu tarafa, alan adının belgelenmiş tahsis masraflarını ve yatırım maliyetini aşan miktardaki bir meblağ karşılığında satma veya devretme amacıyla tahsis ettirilmiş olması,
• Ticarette kullanılan marka, ticaret unvanı, işletme adı ya da diğer tanıtıcı işaretin sahibinin, bu marka, unvan, ad ya da işareti alan adında kullanmasını engellemek amacıyla tahsis ettirilmiş olması,
• Ticari rakiplerin işlerine ya da faaliyetlerine zarar vermek amacıyla tahsis ettirilmiş olması,
• Ticari kazanç elde etmek amacıyla, şikâyetçinin sahibi olduğu ticarette kullanılan marka, ticaret unvanı, işletme adı ya da diğer tanıtıcı işareti ile benzerlik sağlayarak karışıklık meydana getirmek suretiyle internet kullanıcılarının alan adı sahibinin internet sitesine veya herhangi bir internet sitesine yönlendirilmesi amacıyla kullanılması

kötü niyetli tahsis veya kullanım olarak değerlendirilmektedir. Ancak belirtmek gerekir ki, hakem veya hakem heyeti, uyuşmazlık şartlarına göre değerlendirme yapıp maddede sayılmayan başka hususları da kötü niyetli tahsis veya kullanım olarak değerlendirebilmektedir.

• Başvuru Süreci

Belirtilen üç şartın birlikte sağlandığını iddia eden şikayetçi, UÇHS’lerden birini tercih ederek uyuşmazlığın çözümü için başvuruda bulunabilir. Uyuşmazlık çözüm mekanizması süreci aşağıda özetlenmektedir:

Yetkili UÇHS seçilir ve seçilen UÇHS’nin internet sayfasında şikayet başvurusunda bulunulur.

UÇHS başvuruyu kabul eder ve ilgili alan adını TRABİS[8] ve Kayıt Kuruluşu'na[9] bildirip alan adını dondurur.

Başvuru şikayet edilene gönderilir.

Şikayet edilen cevabını UÇHS'ye iletir.

Hakem / hakem heyeti belirlenir. Hakem / heyeti kararını verir ve ilgililere tebliğ eder.

Başvuru sürecinde şikayetçi ve şikayet edilen süreçte doğrudan kendisi yer alabileceği gibi kendisini bir vekil vasıtası ile temsil ettirebilir. Bu süreçte avukatın vekaletnamesinde “alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına başvuru” ifadesi ile özel yetki verilmiş olması gereklidir.  

Yukarıda yer alan tabloda görüldüğü üzere alan adına ilişkin çıkan uyuşmazlığın çözümü için şikayetçi, yetkili UÇHS’leri arasından tercihte bulunarak seçtiği UÇHS’nin internet sayfasında başvuruda bulunur. İlgili UÇHS, başvuruyu kabul veya ret ettiğine dair cevabını bir iş günü içerisinde şikayetçiye bildirir. Tebliğ’in 7. maddesi uyarınca UÇHS, kapasitesinin yetersiz kaldığı durumlarda başvuruyu kabul etmeme hakkına sahiptir. Şikayetçi ilgili UÇHS’nin internet sayfasında başvuruya ilişkin ilgili yerleri doldurur ve özellikle başvurusunda uyuşmazlık konusu alan adını, alan adının iptali veya devri talebini, iddiasını destekleyici tüm bilgi ve belgeleri, uyuşmazlığın bir hakem tarafından ya da üç hakemden oluşan bir heyet tarafından ele alınmasına ilişkin tercihini belirtir. UÇHS, başvuruyu kabul etmesinin ardından uyuşmazlık konusu alan adını derhal TRABİS’e ve ilgili tescil kuruluşuna bildirir. UÇHS tarafından konu ile ilgili olarak internet sayfasında duyuru yapılır ve alan adı dondurulur.

Başvurunun UÇHS tarafından kabulünün ardından bir iş günü içerisinde şikayet edilen şikayet ile ilgili bilgilendirilir. Tebliğ’in 9. maddesi uyarınca ise şikayet edilen bilgilendirmeden itibaren on gün içinde şikayete ilişkin cevap verme hakkına sahiptir. Şikayet edilen makul gerekçelerle ek süre talep etmemişse, belirtilen süre içerisinde de cevap vermemişse, uyuşmazlık şikayet eden tarafından sunulan ve ihtiyaç duyulması halinde üçüncü kişilerden temin edilen bilgi ve belgelere göre çözüme kavuşturulur.

Uyuşmazlığın tek hakem ile veya üç hakem ile (hakem heyeti) görülmesi konusundaki tercihini şikayet eden şikayet başvurusunda, şikayet edilen ise cevap dilekçesinde belirtebilir. Tebliğ’in 11. maddesi uyarınca her iki tarafta uyuşmazlığın tek hakem ile çözülmesini istiyor ise hakem, UÇHS tarafından belirlenir. Taraflardan birinin hakem heyeti istemesi durumunda UÇHS, taraflardan eş zamanlı olarak, kendi listesinde yer alan hakemlerden biri yedek olmak üzere ikişer ismi seçip kendisine bildirmelerini ister. Heyette yer alacak hakemlerin ikisi tarafların tercihlerinden, üçüncü hakem ise seçilen hakemler tarafından belirlenir. Taraflardan birinin belirlenen süre içerisinde hakem seçimine ilişkin görüş belirtmemesi halinde, bu hakemin seçimi UÇHS tarafından yapılır. Şikayet edilenin hakem tercihi olması durumunda UÇHS, şikayet edilenin cevabının iletilmesinden itibaren bir iş günü içerisinde talebi şikayetçiye gönderir. Talebin şikayetçiye gönderilmesini müteakip iki iş günü içerisinde hakemlerin belirlenmesi işlemi gerçekleşir. Hakem veya hakem heyeti, şikayet edilenin cevap verme sürecinin tamamlanmasını müteakip on beş gün içinde ilgili mevzuat, içtihatlar ve yargı kararlarını da göz önüne alarak, şikayetçi tarafın talebi doğrultusunda alan adlarının iptaline, şikayetçi tarafa devrine veya şikayetçi tarafın talebinin reddine karar vermektedir. UÇHS, kendisine bildirilen kararı ve kararın gerekçesini bir gün içerisinde TRABİS’e, tescil kuruluşuna ve şikayetle ilgili taraflara iletir. UÇHS uyuşmazlığa konu alan adını, kendisine yapılan başvuru tarihini, karar tarihini, ilgili tarafları ve kararda aksi belirtilmedikçe karar metninin tümünü kendisine ait internet sitesinde derhal yayımlar. Kararın taraflara tebliğ edilmesinden itibaren on iş günü içinde kararın gereği ilgili tescil kuruluşuna bildirilir ve UÇHS tarafından derhal yerine getirilir ve konu hakkında ilgili taraflar bilgilendirilir.

Ek olarak değinmek gerekir ki, daha önce bir UÇHS nezdinde sonuçlandırılmış bir şikayet ile ilgili yeniden uyuşmazlık başlatılabilmektedir. Ancak başka bir UÇHS nezdinde devam eden bir başvuru varsa aynı şikâyet konusunda yeni bir başvuru yapılamamaktadır.

5. Dava Yolu ile Uyuşmazlık Çözüm Mekanizmasına Başvuru Yöntemlerinin Karşılaştırması

Uyuşmazlık çözüm mekanizması, mahkemeler tarafından uygulanmayan, hakem veya hakem heyeti tarafından uygulanan alternatif bir çözüm mekanizmasıdır. Mahkemeler ile kıyaslandığında uyuşmazlık çözüm mekanizması, uyuşmazlıkları ortalama 45 gün içerisinde çözüme kavuşturduğundan mahkemelere göre daha kısa sürede çözüm sunmaktadır. Ancak uyuşmazlık çözüm mekanizmasına başvuruda sadece alan adının devri, iptali ve başvurunun iptali kararlarından birisi verilebilmektedir. Mahkemelerde ise bu kararların yanı sıra ihtiyati tedbir, tazminat, avukat ücretlerinin ödenmesi, internet sitesinde kararın yayınlanması gibi farklı kararlara da hükmedilebilmektedir.

Alan adı sistem değişikliği sonrası alan adlarının büyük çoğunluğu ilk gelen alır prensibine göre tescil ettirildiğinden, uyuşmazlıkların artma ihtimali yüksektir. Ancak kanun koyucu, diğer ülke uygulamalarına benzer bir uygulamayı kabul ederek uyuşmazlık çözüm mekanizmasını mahkemelere alternatif çözüm olarak sunmuştur. Bu çözüm mekanizması ile uyuşmazlıkların daha hızlı, kolay ve daha az maliyetli çözüme kavuşacağı söylenebilir.

6. Sonuç

İnternet kullanımının yaygınlaşmasıyla şirketler, kendilerine ve markalarına ait alan adlarını kullanmak istemektedir. Alan adlarının kullanımının yaygınlaşmasıyla daha önceden markaların alan adlarının başkaları tarafından alınması nedeniyle uyuşmazlıkları da beraberinde getirmiştir. Alan adı uyuşmazlıklarında uygulanabilecek en yaygın çözüm yolları dava açmak ve uyuşmazlık çözüm mekanizmasına başvurmaktır. Ticari kaygının önemli olduğu bu durumda şirketlerin kendi alan adlarına gecikmeksizin kavuşması önem arz etmektedir. Artan uyuşmazlıklarda hukuki düzenlemelerin mahkemelerdeki dosya sayısı ve özellikle inceleme hızı açısından uygulamada yetersiz kalması, alan adlarında başvurulacak usuli yöntemlerin yeniden ele alınması gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Tüm uyuşmazlık türleri için dava açma yoluna gidilebilse de dava yolu tercih edildiğinde, sürecin uzayacağı ve maliyetin fazla olacağı göz önünde bulundurulduğunda alternatif çözüm mekanizmalarına başvurmak daha faydalı olmaktadır.

Ülkemizde de 14 Eylül 2022’de “.tr” uzantılı alan adları için faaliyete geçen[10] TRABİS’in başvuru şartlarının taşındığı durumlarda ise uyuşmazlıklar ortalama 45 gün içerisinde ve daha az maliyet ile çözüme kavuşmaktadır. Başvuru usulü ve şartlarını açıkladığımız bu makalemizde ayrıca belirtmek gerekir ki, bu çözüm yoluna başvuru için “.tr” uzantılı alan adının 14 Eylül 2022 ve sonrasında alınmış olmasına dikkat edilmelidir.  

Özay Hukuk Bürosu
Av. Beste Güneş Tımaç & Av. Neslişah Yazıcı 

---