Bu makalemizde, ekonomik faaliyetlerin istatistiki olarak sınıflandırılması anlamını taşıyan NACE kodunun önemi, NACE kodunun bağlı bulunulan Ticaret Odası’na kaydı, ana NACE kodunun değiştirilmesi, ilave NACE kodlarının eklenmesi ve işbu işlemlerin Ticaret Hukuku ve İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku mevzuatı kapsamında değerlendirmelerimiz ele alınacaktır.
NACE kodu, şirketlerin kuruluş aşamalarında belirlenmekte olup, şirketlerin faaliyet göstereceği alanlarda “çok tehlikeli”, “tehlikeli” ve “az tehlikeli” olmak üzere hangi tehlike sınıfına girildiğinin tespiti açısından önem arz etmektedir.
Bu kapsamda iş yerlerinin NACE kodları işverenler tarafından SGK’ya bildirilmekte, faaliyete göre iş yerinin tehlike sınıfı, meslek adı, kodu belirlenmekte ve buna istinaden şirketlerin, personellerine uyguladığı politikaların da NACE koduna uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir.
Özetle NACE kodları, tehlike sınıfının belirlenmesi, tehlike sınıflarına göre mevzuat kapsamında doğabilecek yükümlülüklere uyulması ve mevzuata uygun bir şekilde faaliyetlere devam edilmesi ve idari para cezası uygulanma risklerini bertaraf etmek açısından önem arz etmektedir.
Yukarıda değinildiği üzere NACE kodu, ilgili şirketin faaliyet gösterdiği alanlara göre belirlenmektedir. Şirketlerin faaliyet alanlarına ise kuruluşta şirket esas sözleşmesinde açık bir şekilde yer verilmektedir. Şirketlerin ana faaliyet konusunu gösteren NACE kodu, ana NACE kodu olarak eklenmekte olup şirketlerin ana faaliyetlerine ek olarak gerçekleştireceği diğer faaliyetlerin ilave NACE kodu olarak eklenmesi mümkündür.
Eski Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan “ultra vires” ilkesi, şirketlerin hak ehliyetinin şirket amaç ve konusu ile sınırlı olması ilkesi, yeni ve yürürlükteki 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) ile terk edilmiştir. Ultra vires ilkesinin terk edilmesi ise pratikte şirketlerin esas sözleşmelerinde yer almayan alanlarda da faaliyet gösterebileceği yönünde yorumlanmıştır. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi’nin 2012/2341 E. ve 2013/14272 K. Sayılı ve 24.6.2013 Tarihli kararında yer alan kararın karşı oy kısmında,
“Ticari şirketlerin faaliyetleri, şirketin sözleşmesinde yazılı olan işletme konusuyla sınırlı iken (Ultra Vires kuralı) 6102 Sayılı yeni TTK m. 371 hükmüyle ticaret şirketlerinin hak ehliyetinin işletme konusuyla sınırlı olması kuralı (6762 Sayılı TTK m. 137), tüm ticaret şirketleri bakımından kaldırılmıştır (6102 Sayılı TTK m. 125/no.2). Yani, şirketin ana sözleşmesinde inşaat yapma ehliyeti olmamasına rağmen inşaat işi yapabilecektir. Örneğin tekstil alanında kurulmuş bir ticari şirket dilerse inşaat işi de yapabilecektir.”
şeklinde değerlendirmeye yer verilmiştir. İlgili Yargıtay kararında yer alan karşı oy, ultra vires ilkesinin terk edilmesinin, şirketlerin esas sözleşmelerinde yer almayan alanlarda faaliyet gösterebileceği şeklinde yorumlandığının göstergesidir. Ancak tüm bunlarla birlikte Ticaret Odalarının uygulamalarında, NACE kodlarının esas sözleşme ile belirlenen faaliyet alanları ile uyumlu olmasının beklendiği görülmektedir.
Yukarıda açıkladığımız üzere her ne kadar TTK ile ultra vires ilkesi terk edilmiş olsa da uygulamada değiştirilmek istenen ana NACE kodu veya ana NACE koduna eklenmek istenen ek NACE kodları ile düzenlenen faaliyet alanlarının, şirketlerin esas sözleşmesi ile düzenlenmiş olması beklenmektedir. Uygulamaya göre ana NACE kodunu değiştirmek isteyen veya mevcut ana NACE koduna ilave NACE kodları eklemek isteyen şirketlerin, esas sözleşmelerinin incelenerek, eklenmesi veya değiştirilmesi talep edilen NACE kodlarına uygun düzenlemelerin yer alıp almadığı tespit edilmelidir.
a.1. Ana NACE Kodunun Değiştirilmesi
TTK madde 408 ve madde 616 kapsamında esas sözleşme değişikliği genel kurulun devredilemez görev ve yetkileri kapsamında sayıldığından, şirketlerin ana NACE kodu değişikliği talep etmeleri halinde, içinde bulunulan döneme göre olağan veya olağanüstü genel kurul toplantısı gerçekleştirerek, esas sözleşmede yer alan faaliyet konusunu, talep edilen NACE kodu ile uyumlu hale getirmeleri gerekmektedir.
Esas sözleşme değişiklikleri TTK kapsamında tescile tabi işlemler olduğundan, olağan veya olağanüstü genel kurul toplantısı ile alınan karar tescil edilerek tüzel kişiliğin güncel esas sözleşmesi Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi’nde ilan edilmelidir.
Tescil ve ilan işlemlerinin tamamlanması akabinde, bağlı olunan Vergi Dairesinden NACE kodunun şirketin vergi levhasına işlenmesi talep edilerek, Ticaret Odası’na yeniden başvuruda bulunulması gerekmektedir.[1]
a.2. İlave NACE Kodu Eklenmesi
Ana NACE koduna ilave olarak eklenmesi talep edilen ek NACE kodu, şirketin mevcut esas sözleşmesi ile düzenlenen bir faaliyet alanı kapsamında kalmakta ise, herhangi bir esas sözleşme değişikliği gerçekleştirilmeksizin şirket temsilcisi tarafından imza edilecek bir talep dilekçesi ile Ticaret Odası’na başvurulması yeterli olacaktır.[2] Ancak ilave edilmesi talep edilen NACE kodunun mevcut esas sözleşme ile uyumlu olmaması halinde, içinde bulunulan döneme göre olağan veya olağanüstü genel kurul toplantısı gerçekleştirilerek esas sözleşmenin işbu makalemizin a.1. maddesi altında açıklanan tescil ve ilan işlemlerine uygun bir şekilde tadil edilmesi, talep edilen ilave NACE koduna göre genişletilmesi, revize edilmesi gerekecektir.
Esas sözleşme değişikliğinin tamamlanması akabinde ise Vergi Dairesine herhangi bir bildirimde veya talepte bulunmaksızın NACE kodu değişikliği için bağlı olunan Ticaret Odası’na başvuruda bulunmak yeterli olacaktır.
İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi amacıyla işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerinin düzenlendiği 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (“İSG Kanunu”), 1 Ocak 2013 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. İSG Kanunu kapsamında tehlikeli sınıfta bulunan iş yerleri açısından düzenlemeler getirilmekle birlikte, bu kapsamda belirlenen NACE kodlarına gelen karşılık uyarınca iş yerleri, “az tehlikeli”, “tehlikeli” ve “çok tehlikeli” olmak üzere tehlike sınıflarına ayrılmaktadır.
Şirketler tarafından gerçekleştirilen NACE kodu değişiklikleri veya NACE kodu eklemeleri neticesinde, şirketlerin bulundukları iş yeri tehlike sınıfının değişmesi gündeme gelebilmektedir. Bu nedenle, NACE kodu değişikliği veya eklemesi durumunda ilgili NACE kodunun hangi iş yeri tehlike sınıfı kapsamında kaldığına dikkat edilmeli, değişikliğe bağlı olarak iş yeri tehlike sınıfının değişmesi durumunda mevcut iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarında mutlaka revizyona gidilmelidir. Zira, “Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” madde 6 uyarınca, az tehlikeli iş yeri kapsamında kalan bir NACE kodunun seçilmesi halinde çalışanlara, üç yılda en az bir defa temel iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi gerekecek iken çok tehlikeli iş yeri kapsamında kalan bir NACE kodunun seçilmesi halinde çalışanlara yılda en az bir defa iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi gerekecektir.
NACE kodunun değiştirilmesi, bazı durumlarda şirketlerin iş kolunun da değiştiği şekilde yorumlanabilecek ve olası bir sendikal örgütlenme durumunda iş kolu tespitinde uyuşmazlıklar doğabilecektir. İş yerinde üretilen mal ve hizmetin birden fazla iş kolunu ilgilendirmesinin söz konusu olması sebebiyle olası bir uyuşmazlıkta ağırlıklı işin ne olduğunun tespiti yapılarak sonuca gidilmesi gerekecektir. Ağırlıklı olarak faaliyet gösterilen iş kolunun halihazırda geçerli olan NACE kodu kapsamında kalması durumunda bu risk oluşmayacaktır. Diğer bir deyişle, asıl iş, halihazırda geçerli olan NACE kodu kapsamında kalacak ise eklenecek olan yeni NACE kodunda gösterilen faaliyet, iş kolunun tespitinde dikkate alınmayacaktır.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2022/5842 E. 2022/6517 K. 25.5.2022 Tarihli Kararında:
“Bölge Adliye Mahkemesi'nin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile davalı ...- İş Sendikasının Türk-İş ve Uluslararası Uni'nin üyesi ve sendika antetli belgesinde yer alan sendika adının “Türkiye Telekomünikasyon, Posta, Telgraf, Telefon, İletişim, Bilişim, Çağrı Merkezi, Radyo, Televizyon İşçileri ve Hizmetlileri Sendikası” olduğu, davalı Sendikanın sendika kodunun 21, bağlı bulunduğu işkolunun ise 7 No.lu "iletişim" işkolu olduğunun tespit edildiği, Dairece Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yazılan müzekkere cevabından davacı Şirketin davaya konu işyerinin NACE kodunun 8610.01 olduğu (işyeri sicil numarası 4.8610.01.01.1197255.001.04.60.001.029), İşkolları Yönetmeliği alt sınıfları tetkik edildiğinde 8610 alt kimliğinin hastane hizmetleri olduğu ve yer aldığı işkolunun ise 17. sıra numarasında bulunan "sağlık ve sosyal hizmetler" işkolu olduğu, 11.05.2018 tarihinde NACE kodunun işkolu karşılığının 7 "iletişim" işkoluna çevrildiği, işyerinin bu sicilden toplu iş sözleşmesi başvurusu olması nedeniyle işkolunu koruduğunun bildirildiği görülmekle bu bilgiler ışığında davaya konu işyerinde, işyeri düzeyinde yeterli çoğunluğa sahip olan davalı Sendikanın başvurusu neticesinde davalı Bakanlık tarafından verilen yetki tespiti kararının yerinde olduğu gerekçesiyle davalılar vekillerinin istinaf talebinin esastan kabulüyle İlk Derece Mahkemesi kararının kaldırılmasına ve esas hakkında yeniden hüküm kurulmak suretiyle davanın reddine karar verilmiştir.” şeklinde değerlendirmeye yer verilerek NACE kodunun işkolunun tespitindeki önemi açıkça belirtilmiştir.
Yukarıda izah ettiğimiz üzere, NACE kodları, tehlike sınıfının belirlenmesi, iş yeri tehlike sınıflarına göre mevzuat kapsamında doğabilecek yükümlülüklere uyulması, mevzuata uygun bir şekilde faaliyetlere devam edilmesi ve idari para cezası uygulanma risklerini bertaraf etmek açısından önem arz etmektedir. Ana NACE kodu değişiklikleri veya NACE kodu eklemeleri, esas sözleşme değişikliği gerektirebilecek olup bununla birlikte NACE kodu değişikliğine bağlı olarak iş yeri tehlike sınıfı değişebilecek, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku mevzuatı kapsamında ek yükümlülükler doğabilecek, işkolu değişiklikleri oluşabilecektir. İşbu sebepler ile şirketlerin faaliyet gösterdiği alan ile uyumlu olan NACE kodlarının kullanılması önem arz etmekte olup gerekli NACE kodu eklemesi yapılmaması halinde idari para cezası riski söz konusu olabilecektir.
Av. Farah Chaima Olgaç & Av. Cansu İğdeci
Özay Hukuk Bürosu
[1] NACE kodu ekleme ve değişikliklerine ilişkin gerekli işlemler bağlı olunan Ticaret Odasının uygulamasına göre değişiklik gösterebilecektir.
[2] NACE kodu ekleme ve değişikliklerine ilişkin gerekli işlemler bağlı olunan Ticaret Odasının uygulamasına göre değişiklik gösterebilecektir.