Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanunu’nun Perakende İşletmeler ve Alışveriş Merkezlerine Etkileri

Jan 11, 2015

1. Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanunu’nun Perakende Sektörüne Etkileri

Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (“Kanun”) yürürlüğe girmesi ile birlikte perakende ticareti yakından ilgilendirecek yenilikler getirmiş olup sözleşme serbestisini sınırlayacak nitelikte yeni kurallara yer vermiştir. Tacirler açısından önem taşıyan nitelikli değişiklikler aşağıda başlıklar halinde incelenmiş, sektör üzerinde etkileri tartışılmıştır.

1.1. Prim ve Bedeller Yönünden

Perakende firmaları ve tedarikçiler arasındaki ilişkinin temelinde yer alan katılım bedelleri Kanun kapsamında sınırlandırılmıştır. Kanun’un 6. maddesi ile üretici ve mal tedariği sağlayan firmalardan sağlanan muhtelif bedellerin yürürlük tarihi itibariyle alınamayacağı düzenlenmiştir. İlgili maddede; üretici ve tedarikçilerden;

• mağaza açılışı ve tadilatı
• ciro açığı,
• banka ve kredi kartı katılım bedeli
• ve benzeri adlar altında ürün talebini doğrudan etkilemeyen

herhangi bir prim veya bedel talep edilemeyeceği düzenlenmiştir. Madde metninde mağaza açılış, tadilat ve ciro açığı gibi isimler sayılmış olup son kısımda benzeri nitelikte olup ürün talebini doğrudan etkilemeyecek prim ve bedellerin talep edilemeyeceği düzenlenmiştir. Ürün talebini etkileyen/etkilemeyen kavramı Kanun içerisinde netleştirilmediğinden perakendeci firmaların farklı isimlerdeki bedel ve prim türlerini mevzuat kapsamında gözden geçirmeleri gerekecektir. Bu çerçevede perakende işletmecileri, ürün talebini doğrudan etkilemeyen hususlar için tedarikçilerden prim veya bedel talep edemeyeceklerdir

İlgili maddenin devamında ise büyük mağazalar ile bayi ve özel yetkili işletmelerin, satışı yapılan ürüne olan talebi etkileyen reklam, anons veya raf tesisi hizmetleri için üretici veya tedarikçiden prim ya da bedel talebinde bulunabilmeleri için söz konusu prim veya bedelin türünün ve oranının sözleşmede belirtilmesi gerektiği hüküm altına alınmıştır. Bu kapsamda ürüne olan talebi doğrudan etkileyen hususlar için prim veya bedel talep edilebilmesi ise talep edilecek prim ve bedelin türünün, oranının sözleşme ile belirlenmiş olmasına bağlıdır.

Kanun hükümleri gereği prim ve bedel talep etme hususunda getirilen kurallara aykırı davranıldığı takdirde aykırılığın gerçekleştiği her bir mağaza ve şubede haksız olarak alınan bedel ve prim tutarında idari para cezası kesilecektir. Kanun’un 6. maddesine aykırılık oluşturan fiilin bir takvim yılı içerisinde tekrarlanması halinde ise her bir tekrar için iki kat idari para cezası uygulanacaktır. Söz konusu yaptırım değerlendirildiğinde şirketlerin ilgili alanda köklü değişikliklere gitmelerinin zaruri hale geldiği, birçok prim tipinin yok olacağı anlaşılmaktadır.

1.2. Alım – Satım İşlemlerinden Kaynaklanan Ödemelerin Süresi

Kanun, üreticiler veya tedarikçiler ile perakende işletmeler arasındaki alım satım işlemlerinden kaynaklanan ödemelere de sınırlama getirmiş olup ödeme vadesini tarafların küçük veya büyük ölçekli olmasına göre ayrıştırmıştır. Kanun’un 7. maddesi’nde “üretim tarihinden itibaren otuz gün içinde bozulabilen hızlı tüketim mallarına ilişkin ödemelerin süresinin; alacaklı üretici veya tedarikçinin küçük işletme, borçlunun ise büyük ölçekli işletme olduğu hâllerde teslim tarihinden itibaren otuz günü geçemeyeceği” düzenlemiştir. İlgili maddede Türk Ticaret Kanunu’nun 1530. maddesi hükümleri saklı tutulmuştur. Kanun ile asıl amaçlanan büyük işletme ile ticari ilişki içerinde bulunan küçük işletmenin korunması olmuştur. Bu madde ile uzun vadelere alışkın olan perakendecilerin karşısına TTK’nın 1530. maddesine ek olarak yeni bir sınırlama daha getirilmiştir.

1.3. Kampanyalı Satış ve Alışveriş Festivali

Kanun’un 9.maddesinde indirimli veya promosyonlu satış kampanyaları düzenlenebileceği belirtmiş ancak bu tür satışlara belli sınırlamalar getirilmiştir. Bu madde kapsamında kampanyanın süresi; işyeri açılışı, devri, kapanışı, adres veya faaliyet konusu değişikliğinde üç ayı, 6102 sayılı Kanun hükümlerine göre tasfiye durumunda ise altı ayı geçemeyecektir. Perakendeciler tarafından başlangıç ve bitiş süresi belli olmayan indirimler ise yapılamayacaktır. Böylece süresiz olarak açılış, tasfiye ve devir nedeniyle indirim olduğuna ilişkin gerçeği yansıtmayan kampanyalar engellenmeye çalışılmıştır.

1. 4. Hafta Sonu Çalışma Ruhsatı

Perakende İşletmeler Hakkında Uygulanmayacak Hükümler başlığı altında yapılan düzenleme ile 2/1/1924 tarihli ve 394 sayılı Hafta Tatili Hakkında Kanun hükümleri perakende işletmeler hakkında uygulanmayacaktır. Bu durumda perakende işletmecilerinin hafta sonu çalışma ruhsatı alma zorunluluklarının ortadan kalktığı anlaşılmaktadır. Bu çerçevede belediyelerde farklı uygulamalar olmakla birlikte perakende işletmeler için yasal açıdan hafta tatili ruhsatı alma zorunluluğu ortadan kalkmıştır.

1.5. Yöresel Ürünlere Ayrılacak Raf Alanları

Kanun, Hızlı tüketim mallarının satışının yapıldığı büyük mağaza ve zincir mağazalar ile bayi işletme ve özel yetkili işletmelerde satış alanlarının en az yüzde birine tekabül edecek şekilde raf alanı, mağazanın bulunduğu ilde üretilmesi kaydıyla coğrafi işaretli olarak tescil edilen veya coğrafi işaretli olarak tescil edilmemiş olsa bile meslek kuruluşlarının uygun görüşü alınarak ticaret il müdürlüklerince belirlenen hızlı tüketim malı niteliği taşıyan yöresel ürünlerin satışına ayrılacağını düzenlemiştir. Ayrıca ilgili maddede yöresel ürünlerle doldurulamayan raf alanlarının, diğer ürünlerin satışı amacıyla kullanılabileceği de belirtilmiştir. Hızlı tüketim mallarının satışının yapıldığı büyük mağaza ve zincir mağazalarda yöresel ürünler için öngörülen raf tahsisinin 29.01.2016 tarihine kadar sağlanması gerektiği de Kanun ile düzenlenmiştir. Kanun’un işbu 12. Maddenin 3. Fıkrasına ve Geçici 1. Maddenin 10. Fıkrasına aykırı hareket edenlere her bir mağaza veya şube için yirmi bin TL tutarında, aykırılığın Bakanlıkça verilen ve 30 günden az olmayan süre zarfında giderilmemesi halinde de kırk bin TL tutarında idari para cezası uygulanacağını düzenlemiştir.

2. Alışveriş Merkezleri İle ilgili Yenilikler

2.1. Sosyal ve Kültürel Etkinlik Alanları

Kanun’un 11. Maddesi alışveriş merkezlerinde sosyal ve kültürel etkinlikler düzenlenmesi amacıyla belli bir alan ayrılmasını zorunlu hale getirmiştir. İlgili maddede Alışveriş merkezlerinde, satış alanının en az binde beşine tekabül eden alanın sosyal ve kültürel etkinliklerin düzenlenmesi amacıyla ayrılmasının zorunlu olduğu belirtilmiştir. Kanun’un 11. Maddesinin birinci fıkrasına göre AVM’lerde ayrılması gerekip de ayrılmayan her bir metrekare için yirmi bin TL idari para cezası, söz konusu aykırılık Bakanlıkça verilen ve 30 günden az olmayan süre içerisinde giderilmez ise kırk bin TL idari para cezası uygulanacaktır. Yaptırımların ağır olması nedeniyle alışveriş merkezlerinin esaslı değişiklikler yapması gerekecektir.

2.2. Oluşturulması Gereken Ortak Kullanım Alanları

Kanun, alışveriş merkezlerinde bulunması gereken ortak kullanım alanlarını tek başlık altında toplamış ancak bu alanların asgari koşullarına ilişkin herhangi bir açıklama getirmemiştir. Kanun’un 11/2. Maddesinde Alışveriş merkezlerinde, acil tıbbi müdahale ünitesi, ibadet yeri, bebek bakım odası, çocuk oyun alanı gibi ortak kullanım alanlarının oluşturulacağı belirtilmiştir. Kanun Her bir aykırılık için elli bin TL, söz konusu aykırılık Bakanlıkça verilen ve 30 günden az olmayan süre içerisinde giderilmez ise yüz bin TL idari para cezası uygulanacağına ilişkin hüküm ihtiva etmektedir.

Kanun’un Geçici 1/7 maddesi uyarınca; 29.01.2015 tarihinden önce işyeri açma ve çalışma ruhsatı almış olan alışveriş merkezlerinin 11. Maddede öngörülen ortak kullanım alanlarını 29.01.2016 tarihine kadar oluşturmaları gerekmektedir. Aksi takdirde 11. Maddeye aykırılık halinde uygulanacak olan ve yukarıda belirtilmiş olan idari para cezaları bu alışveriş merkezleri için de uygulanacaktır.

2.3. Yer ve Raf Tahsisi İle İlgili Düzenlemeler

Kanun esnaf ve sanatkarların korunması amacıyla alışveriş merkezleri içerisinde belli bir alanın esnaf ve sanatkar işletmelerine verilmesini düzenlemiştir. Bu kapsamda Alışveriş merkezlerinde, esnaf ve sanatkâr işletmecilerine rayiç bedel üzerinden kiraya verilmek üzere, toplam satış alanının en az yüzde beşi oranında yer ayrılacaktır. Bu yerler; esnaf ve sanatkâr işletmecilerinden yeteri kadar talep olmaması veya boşalan yerlerin duyuru tarihinden itibaren yirmi gün içinde doldurulamaması hâlinde, diğer talep sahiplerine de kiralanabilecektir. Kanun gereği 29.01.2015 tarihinden itibaren mevcut alışveriş merkezlerinde boşalan satış alanlarının, 12. Maddenin birinci fıkrasında belirtilen %5’lik orana ulaşılıncaya kadar esnaf ve sanatkar işletmelerine öncelik verilerek kiralanması gerekmektedir.

Esnaf ve sanatkar işletmecilerine ayrılan alanlara esnaf ve sanatkar işletmecilerin yeteri kadar talep göstermemesi halinde bu alanların diğer talep sahiplerine kiralanabileceği belirtilmiştir. Yeterli talep olmaması durumunun nasıl değerlendirileceği ise Kanun metninde açık olarak düzenlenmemiştir.

2.4. Kültürel Veya Sanatsal Değeri Olan Kaybolmaya Yüz Tutmuş Meslekleri İcra Edenlere Yapılacak Kiralamalar

Alışveriş merkezlerinde; geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri icra edenlere kiraya verilmek üzere, toplam satış alanının en az binde üçü oranında yer ayrılacağı, bu yerlerin kira bedelinin, rayiç bedelinin dörtte birinden fazla olamayacağı düzenlenmiştir. Söz konusu mesleklerin, ilgili üst meslek kuruluşunun görüşü alınarak Bakanlıkça belirleneceği belirtilmiştir. İlgili hükümde söz konusu meslekleri icra edenlere ayrılan alanlara bu meslek sahiplerinin talep göstermemesi halinde nasıl bir yol izleneceği Kanun’da belirtilmemiştir.

Sonuç olarak; Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanunu perakende sektörüne esaslı değişiklikler getirmiş olup perakende işletmelere ve alışveriş merkezlerine yeni sorumluluklar yüklemiştir. Perakende İşletmeler ve Alışveriş Merkezleri’nin söz konusu kanun çerçevesinde gerekli aksiyonları almaması halinde yüksek tutarlı cezalarla karşılaşma riskleri doğacaktır.


Av. Cem Metehan Aksoy
11.01.2016