Sendikaların toplu iş sözleşmesi akdedebilmek üzere yetki başvurusunda bulunması ve başvuru sonucunda verilecek karara ilişkin itiraz süreci, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda (“Kanun”) düzenlenmiştir. Bu makalede, sendikaların Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (“Bakanlık”) nezdine yapacakları yetki tespiti süreci konusundaki yasal düzenlemeler üzerinde durulacaktır.
Sendikalar, örgütlendikleri işyerlerinde ya da işletmelerde, yeterli üye sayısına ulaştıkları kanaatine vardıklarında, toplu iş sözleşmesi akdetme konusunda gereken koşulları yerine getirdiklerinin tespiti için Bakanlık’a başvuruda bulunurlar. Bakanlık, yapacağı incelemede, sendikanın yetki koşullarını yerine getirip getirmediğini tetkik eder. Yetki tespit başvurusu, Kanun’un 42. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili madde aşağıdaki şekildedir:
Yetki tespiti için başvuru
MADDE 42 - (1) Toplu iş sözleşmesi yapmak isteyen işçi sendikası Bakanlığa başvurarak yetkili olduğunun tespitini ister. İşveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren de Bakanlığa başvurarak yetkili işçi sendikasının tespitini isteyebilir.
(2) Bakanlık, kayıtlarına göre başvuru tarihi itibarıyla bir işçi sendikasının yetkili olduğunu tespit ettiğinde, başvuruyu, işyeri veya işletmedeki işçi ve üye sayısını, o işkolunda kurulu işçi sendikaları ile taraf olacak işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işverene altı iş günü içinde bildirir.
(3) İşçi sendikasının yetki şartlarına sahip olmadığının ya da işyerinde yetki şartlarına sahip bir işçi sendikasının bulunmadığının tespiti hâlinde, bu bilgiler sadece başvuruyu yapan tarafa bildirilir.
Yetki koşulları, Kanun’un 41. maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır.
“YetkiMADDE 41 - (1) Kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az “yüzde birinin” üyesi bulunması şartıyla işçi sendikası, toplu iş sözleşmesinin kapsamına girecek işyerinde başvuru tarihinde çalışan işçilerin yarıdan fazlasının, işletmede ise yüzde kırkının kendi üyesi bulunması hâlinde bu işyeri veya işletme için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.
(2) İşletme toplu iş sözleşmeleri için işyerleri bir bütün olarak dikkate alınır ve yüzde kırk çoğunluk buna göre hesaplanır.
(3) İşletmede birden çok sendikanın yüzde kırk veya fazla üyesinin olması durumunda başvuru tarihinde en çok üyeye sahip sendika toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.
İlgili madde uyarınca, bir sendikanın, yetki alabilmek için, yetki almak istediği işyeri / işletme ile aynı işkolunda olması ve belli bir sayısal çoğunluğu tutturması gerektiği görülmektedir.
Bir işyerinde ya da işletmede örgütlenerek yetki almayı amaçlayan sendikanın, her şeyden önce o işyeri ya da işletmeyle aynı işkolunda faaliyet gösteriyor olması gerekmektedir. Aksi takdirde, mevcut üye sayısı ile kanunda aranan çoğunluk sağlansa da, yetki alınması mümkün değildir.
Eğer taraflar arasında işkolu açısından da bir ihtilaf mevcutsa, işkolunun tespiti için açılan davanın ön mesele kabul edilerek, yetki tespitine itiraz davasının buna uygun olarak karara bağlanması gerektiği, Yargıtay kararlarında açıkça belirtilmektedir. Yargıtay 9.HD. 19.6.2012 tarihli ve 2012/15426 E., 2012/23736 K. sayılı ilamı uyarınca;
“Dosya kapsamından, işyeri ile ilgili Bakanlık işkolu tespit kararının iptali için açılan davanın halen Ankara 1. İş Mahkemesi 2011/1251 Esas numarasında derdest olduğu anlaşılmıştır. Bu durumda taraflar arasında yetki uyuşmazlığı ile birlikte işkolu tespit uyuşmazlığı söz konusu olmaktadır. İşyerinin girdiği işkolunun tespiti için açılan dava ön mesele kabul edilerek, davanın sonucuna göre işin esası çözüme kavuşturulmalıdır. Bu yönler düşünülmeksizin yazılı şekilde hüküm kurulması hatalıdır.”
Kanun’da, “işyeri toplu iş sözleşmesi” ve “işletme toplu iş sözleşmesi” olmak üzere ikili bir ayrıma gidilmiş ve bunlar için farklı oranlar öngörülmüştür. Şöyle ki, tek bir işyeri için geçerli olmak üzere yetki almak isteyen bir sendika, bu işyerinde çalışan işçilerin yüzde ellisini üye yapmış olmalıdır. İşletme toplu iş sözleşmelerinde ise, durum değişmekte, işletmede çalışan işçilerin yüzde kırkının sendika üyesi olması yeterli bulunmaktadır. İşletme toplu iş sözleşmelerine ilişkin olarak dikkat edilmesi gereken husus, bir işverene ait aynı işkolundaki tüm işyerleri için tek bir işletme toplu iş sözleşmesi yapılabileceğidir. Bu durumda, aynı işverene ait ve aynı işkolunda faaliyet gösteren tüm işyerlerinde çalışan işçilerin toplam sayısı paydayı oluşturacak; yüzde kırk oranı bu sayı üzerinden hesaplanacaktır.
Kanun, toplu iş sözleşmesi süreçlerinin en başından düzgün bir şekilde ilerleyebilmesi için, işkolu ve sayısal yeterlilik gibi hususları kesin düzenlemelere bağlamış; ayrıca, Bakanlık tarafından yapılan yetki tespitine mahkeme huzurunda itiraz hakkını getirerek, hukuki güvence sağlamıştır. Yetki tespit sürecinde, Kanun’da belirlenen oranların sağlanması kadar işkolu şartının da sağlanıp sağlanmadığı önem taşımakta olup, işkolu konusunda bir uyuşmazlık varsa, bu uyuşmazlığın, yetki itirazının karara bağlanması için bekletici mesele yapılacağı unutulmamalıdır.
Av. Eymen Akbaykal Yaygın
22.02.2015