Sermaye Piyasası Suçları ve İdari Para Cezasını Gerektiren Fiiller, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun (“SPK”) 103 – 113. maddeleri (işbu maddeler de dahil olmak üzere) arasında düzenlenmiştir.
SPK’nın 103. ve 104. maddelerinde suç teşkil etmeyen ancak idari yaptırımların konusunu oluşturacak fiiller düzenlenmiş olmakla birlikte; SPK’nın 106-113 maddeleri aralığında sadece sermaye piyasalarına özgü olan bilgi suistimali, piyasa dolandırıcılığı, usulsüz halka arz ve izinsiz sermaye piyasası faaliyeti suçları gibi özel nitelikteki suçlar ile Türk Ceza Kanunu'nda ("TCK") düzenlenen genel nitelikli suçların sermaye piyasalarına göre daha özelleştirilmiş hali olan ve SPK'da düzenlenen güveni kötüye kullanma ve sahtecilik, bilgi ve belge vermeme, denetimin engellenmesi, yasal defterlerde, muhasebe kayıtlarında ve finansal tablo ve raporlarda usulsüzlük, sır saklama yükümlüğünün ihlali gibi genel nitelikli suçlar düzenlemiştir.
“Sermaye Piyasası Suçlarından Piyasa Dolandırıcılığı Suçu” ismini verdiğimiz bu makalemizde, öncelikle genel olarak piyasa ve sermaye piyasası kavramlarına yer verilecek, daha sonra “Piyasa Dolandırıcılığı” suçu ile kanunda ayrı şekilde düzenlenen “Bilgi Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı” ve “İşlem Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı” suçları unsurları bakımından ele alınacak ve ilgili suçlar bakımından hukuka aykırılık unsurunu ortadan kaldıran hallere değinilecektir.
Sermaye Piyasası Suçlarının soruşturulmasına ilişkin usul ve esaslar ile tüzel kişiler hakkında uygulanacak güvenlik tedbirleri ve görev ile yetkiye ilişkin hususlar farklı bir çalışmanın konusunu oluşturacağı için ilgili hususlara makalemizde yer verilmemiştir.
Piyasalar, alım ve satıma konu edilen değerlerin arz ve talebinin gerçekleştirildiği pazar ortamı olmakla birlikte, alım ve satıma konu olacak değerin türüne göre piyasalar reel piyasa ve finansal piyasalar olarak ikiye ayrılmaktadır.
Reel piyasada, para veya parasal değer içeren ve el değiştirebilen değerler (mal veya hizmet) alım ve satıma konu yapılmaktadır. Finansal piyasalar ise değiş tokuşa konu yapılan araçlar bakımından para piyasası ve sermaye piyasası olarak ikili bir ayrıma tabi tutulmaktadır.
SPK’nın 3/ş. maddesinde ise sermaye piyasası araçlarının tanımına yer verilmiştir.[1] İlgili tanıma göre sermaye piyasasında türev araçlar, yatırım sözleşmeleri, ortaklık payları, tahvil ve sair borçlanma araçları ve diğer menkul kıymetler alım ve satıma konu yapılmaktadır. Sermaye piyasası araçlarından olan menkul kıymetler ise yine SPK'nın 3/o. maddesinde tanımlanmıştır.[2]
Manipülasyon kavramını genel olarak yanlış veya yanıltıcı bilgi veya işlemlerle yatırımcıların davranışlarını yönlendirerek sermaye piyasası araçlarının fiyatını yapay bir şekilde değiştirmeye yönelik hukuka aykırı eylemler şeklinde tanımlamak mümkündür. Yapay fiyatı ise arz ve talebin temel etkilerini doğru olarak yansıtmayan fiyat olarak tanımlanmak mümkündür.[3]
Her ne kadar, Piyasa Dolandırıcılığı suçunun tasnifi bakımından doktrinde farklı tanımlamalar mevcut ise de genel olarak Piyasa Dolandırıcılığı Suçu, yapay fiyatlamayı etkileyen eylemin türüne göre “İşlem Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı” ve “Bilgi Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı” olarak ayrı şekillerde tanımlanmaktadır.
İşlem Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı suçunda, fail asıl niyetini yapmış olduğu hileli hareketlerle gizleyerek ve alım-satım işlemleriyle sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını etkileyerek yapay piyasa oluşturur. Bu suç tipinin en yaygın görünüş biçimi sermaye piyasalarında, sermaye piyasası araçları üzerinde manipülatif hareketlerle alım-satım işlemi yapılarak bu araçların fiyatını etkileme olarak karşımıza çıkmaktadır.
İşlem Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı suçu, seçimlik hareketli bir suç olup suçun oluşması için kanunda yer alan hareketlerden yalnızca birinin fail tarafından gerçekleştirilmiş olması yeterlidir. Ayrıca suçun oluşması için neticenin gerçekleşmesi gerekmemekte olup bu anlamıyla işlem bazlı piyasa dolandırıcılığı suçu tehlike suçu niteliğindedir. Başka bir deyişle, suçun gerçekleşmesi için yatırımcıların, suçun failinin yapmış olduğu yanlış veya yanıltıcı işlemleri esas alarak yatırım yapması gerekmemekle birlikte, suçun gerçekleşmesi için aşağıda yer vereceğimiz seçimlik hareketlerden yalnızca birinin gerçekleştirilmesi suçun oluşması bakımından yeterli olacaktır.
SPK’nın 107/1. maddesine göre, sermaye piyasası fiyatlarının doğal bir biçimde oluşmasına engel olacak şekilde, sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak alım ve satım yapılması, emir verilmesi, verilen emrin iptal edilmesi veya değiştirilmesi, hesap hareketleri gerçekleştirilmesi hareketlerinden bir tanesinin piyasada yanlış ve yanıltıcı izlenim oluşturmak amacıyla yapılması durumunda suçun hareket unsuru tamamlanmış olacaktır. Diğer bir deyişle, suçun maddi unsurunun tamamlanması için seçimlik hareketlerden birinin gerçekleşmesi tek başına yeterli olmamakta, bu seçimlik hareketlerin aynı zamanda yanlış ve yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla yapılması gerekmekte olup işlem bazlı piyasa dolandırıcılığı suçunun oluşabilmesi bakımından gerçekleştirilecek işlemin tutarına ilişkin bir alt ve üst sınır kanunda öngörülmemiştir.
Ayrıca, suç manevi unsuru bakımından incelendiğinde suçun oluşabilmesi için özel kastın varlığı aranmaktadır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, fail yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla kanunda sayılan hareketleri gerçekleştirmesi gerekmektedir.
Suçun yaptırımı, üç yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası olarak düzenlenmiş olup bu suçtan dolayı verilecek olan adli para cezasının miktarı suçun işlenmesi ile elde edilecek menfaatten az olamayacaktır.
SPK’nın 107/3. maddesinde işlem bazlı piyasa dolandırıcılığı suçu bakımından etkin pişmanlık halleri düzenlenmiştir.[4] Ancak belirtmek gerekir ki etkin pişmanlık hükümleri yalnızca işlem bazlı piyasa dolandırıcılığı suçu bakımından uygulanabilecek olup bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı suçu bakımından etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması mümkün değildir. Zira madde metninde etkin pişmanlık hükümlerinin yalnızca birinci fıkrada sayılan suç bakımından uygulanabileceği açık bir şekilde düzenlenmiştir.
Bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı suçunda, fail tarafından yatırımcılara sermaye piyasası araçları ve/veya ihraççılarla ilgili yanıltıcı bilgiler vererek veya bunlarla ilgili yanıltıcı söylentiler çıkararak piyasadaki arz ve talep dengesi manipüle edilmekte ve bu manipülasyondan İşlem Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı suçundan farklı olarak fail tarafından menfaat sağlanmaktadır.
Bu tip manipülasyonlar, basın ve yayın organları aracılığıyla yapılacağı gibi bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı suçu en yaygın şekilde whatsapp, telegram vb. uygulamalarda yer alan gruplarda yapılan yanlış veya yanıltıcı paylaşımlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı suçu da kanunda işlem bazlı piyasa dolandırıcılığı suçu gibi, seçimlik hareketli suç olarak düzenlenmiş olmakla birlikte, işlem bazlı piyasa dolandırıcılığı suçundan farklı olarak fail tarafından menfaat temin edilmesi aranmıştır. Bu itibarla, bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı suçu bir zarar suçudur.
Suçta fail tarafından menfaat edilmesi şartı arandığından, bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı suçu hareketi neticesinden ayrılabilen bir suç olarak karşımıza çıkmaktadır. Fail tarafından aşağıda yer vereceğimiz suçun seçimlik hareketlerinin gerçekleştirilmesi ancak menfaat temin edilememesi durumunda teşebbüs hükümleri de uygulama alanı bulacaktır.
SPK’nın 107/2. maddesine göre, sermaye piyasası fiyatlarının doğal bir biçimde oluşmasına engel olacak şekilde, sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak yalan, yanlış veya yanıltıcı bir şekilde bilgi verilmesi, söylenti çıkarılması, haber verilmesi, yorum yapılması, rapor hazırlanması, bunların yayılması durumunda suçun hareket unsuru tamamlanmış olacaktır. Ancak yukarıda da belirttiğimiz üzere, suçun maddi unsurunun tamamlanması bakımından hareketin tek başına gerçekleştirilmesi yeterli bulunmamakta aynı zamanda suça konu hareketi gerçekleştiren kişilerin de bu hareketleri nedeniyle menfaat sağlamış olmaları gerekmektedir.
Ayrıca, yine bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı suçunun oluşabilmesi bakımından da gerçekleştirilecek işlemin tutarına ilişkin bir alt ve üst sınır kanunda öngörülmemiştir. Suç manevi unsuru bakımından incelendiğinde suçun oluşabilmesi için özel kastın varlığı aranmaktadır.
Suçun yaptırımı, üç yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden beş bin güne kadar adli para cezası olarak düzenlenmiştir.
Yine yukarıda da belirttiğimiz gibi SPK’nın 107/3. maddesinde yer alan düzenlemede etkin pişmanlık hallerinin yalnızca birinci fıkrada sayılan suç için uygulanacağı vurgulandığı için Bilgi Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı suçunda etkin pişmanlık hükümleri uygulanması mümkün olmayacaktır.
SPK’nın 108. maddesinde bilgi suistimali ve piyasa dolandırıcılığı sayılmayacak haller düzenlenmiştir. [5] Buna göre, maddede sayılan hallerin gerçekleşmesi durumunda, suçun unsurlarından olan hukuka aykırılık unsuru ortadan kalkacak ve söz konusu fiiller hukuka uygun hale gelecektir.
Örneğin, son zamanlarda Merkez Bankası veya diğer resmi kuruluşlar tarafından para politikası ve fiyat istikrarının sağlanmasına yönelik olarak yapılan işlemler, suçun maddi ve manevi unsurları oluşsa da hukuka aykırılık unsuru oluşmayacağı için bilgi suistimali ve piyasa dolandırıcılığı suçlarının oluştuğundan da bahsedilemeyecektir.
Av. B. Batuhan Birtane
Özay Hukuk Bürosu
[1] ş) Sermaye piyasası araçları: Menkul kıymetler ve türev araçlar ile yatırım sözleşmeleri de dâhil olmak üzere Kurulca bu kapsamda olduğu belirlenen diğer sermaye piyasası araçları
[2] o) Menkul kıymetler: Para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere; 1) Paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo sertifikalarını, 2) Borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikaları
[3] Yalçın, Sermaye Piyasası Kanunu Açısından Piyasa Dolandırıcılığı Suçu, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 1, s. 3486
[4] (3) Birinci fıkrada tanımlanan suçu işleyen kişi pişmanlık göstererek, beş yüz bin Türk Lirasından az olmamak üzere, elde ettiği veya elde edilmesine sebep olduğu menfaatin iki katı miktarı kadar parayı, Hazineye;
a) Henüz soruşturma başlamadan önce ödediği takdirde, hakkında cezaya hükmolunmaz.
b) Soruşturma evresinde ödediği takdirde, verilecek ceza yarısı oranında indirilir.
c) Kovuşturma evresinde hüküm verilinceye kadar ödediği takdirde, verilecek ceza üçte biri oranında indirilir
[5] Bilgi suistimali ve piyasa dolandırıcılığı sayılmayan hâller
MADDE 108 – (1) Aşağıdaki hâller bilgi suistimali veya piyasa dolandırıcılığı sayılmaz:
a) TCMB ya da yetkilendirilmiş başka bir resmî kurum veya bunlar adına hareket eden kişiler tarafından para, döviz kuru, kamu borç yönetim politikalarının uygulanması veya finansal istikrarın sağlanması amacıyla işlem yapılması
b) Kurul düzenlemelerine göre uygulanan geri alım programları, çalışanlara pay edindirme programları ya da ihraççı veya bağlı ortaklığının çalışanlarına yönelik diğer pay tahsis edilmesi
c) Kurulun bu Kanun kapsamındaki fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlere ve piyasa yapıcılığına ilişkin düzenlemelerine uygun olarak icra edilmeleri kaydıyla, münhasıran bu araçların piyasa fiyatının önceden belirlenmiş bir süre için desteklenmesi amacıyla sermaye piyasası araçlarının alım veya satımının yapılması yahut emir verilmesi veya emir iptal edilmesi