6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu (''Kanun''), 29800 sayılı ve 13.08.2016 tarihli Resmi Gazete’ de yayımlanmış ve yayımlandığı tarihte yürürlüğe girmiştir. Kanun’un yürürlüğe girmesiyle birlikte, 27.02.2003 tarihinde yürürlüğe giren ve uygulamada büyük önem taşıyan 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun yürürlükten kaldırılmıştır.
Bu Kanun ile amaçlanan; uluslararası işgücüne ilişkin politikaların belirlenmesi, uygulanması, izlenmesi ile yabancılara verilecek çalışma izni ve çalışma izni muafiyetlerine dair iş ve işlemlerde izlenecek usul ve esasları, yetki ve sorumlulukları ve uluslararası işgücü alanındaki hak ve yükümlülükleri düzenlemektir.
Kanun; Türkiye’de çalışmak için başvuruda bulunan veya çalışan, bir işveren yanında mesleki eğitim görmek üzere başvuruda bulunan veya bir işverenin yanında mesleki eğitim görmekte olan, staj yapmak üzere başvuruda bulunan veya staj yapan yabancılar ile Türkiye’de geçici nitelikte hizmet sunumu amacıyla bulunan sınır ötesi hizmet sunucusu yabancıları ve yabancı çalıştıran veya çalıştırmak üzere başvuruda bulunan gerçek ve tüzel kişileri kapsamaktadır. Ayrıca çalışma izni almaktan muaf tutulan bazı yabancı ülke vatandaşlarının iş ve işlemleri de bu Kanun hükümlerine göre yürütülmektedir.
Kanun’un 3. maddesinde yapılan tanıma göre çalışma izni, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (“Bakanlık”) tarafından resmî bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi içinde yabancıya Türkiye’de çalışma ve ikamet hakkı veren izin türüdür. Çalışma izni bulunmayan ancak ikamet izni almış olan yabancıların ikamet izin belgesi ile çalıştırılması mümkün değildir. Bu Kanun kapsamında yer alan yabancıların çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışmaları veya çalıştırılmaları yasaktır. Çalışma izni bulunmayan yabancı çalıştıran işverenlere; her bir yabancı için 6.229 TL idari para cezası verilmektedir.
Kanun’da ifade edildiği üzere dört farklı çalışma izni türü bulunmaktadır; süreli çalışma izni, süresiz çalışma izni, bağımsız çalışma izni ve turkuaz kart.
Süreli çalışma izni, yabancıların en çok başvuru yaptığı çalışma izni türüdür. Şöyle ki, diğer üç çalışma iznine başvuru yapmak için gereken özel şartları sağlayamayan yabancıların süreli çalışma iznine başvuru yapması gerekmektedir. Çalışma izni başvurusu olumlu sonuçlanan yabancıya, iş veya hizmet sözleşmesinin süresini aşmamak koşuluyla, gerçek veya tüzel kişiye ya da kamu kurum veya kuruluşuna ait belirli bir işyerinde veya bunların aynı işkolundaki işyerlerinde belirli bir işte çalışmak şartıyla ilk başvuruda en çok bir yıl geçerli çalışma izni verilir.
Aynı işveren yanında çalışma iznini uzatmak isteyen yabancının, çalışma izni süresinin dolmasına altmış gün kalmasından itibaren ve her durumda çalışma izni süresi dolmadan uzatma başvurusu yapması gerekmektedir. Bu süre dolduktan sonra yapılan uzatma başvuruları reddedilir. Uzatma başvurusunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde yabancıya aynı işverene bağlı olarak ilk uzatma başvurusunda en çok iki yıl, sonraki uzatma başvurularında ise en çok üç yıla kadar çalışma izni verilir.
Süresiz çalışma izni için başvuru yapacak olan yabancıların, Türkiye’de uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl kanuni çalışma izni bulunması gerekmektedir. Süresiz çalışma izni olan yabancı, özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında ilgili mevzuat hükümlerine tabi olmak şartıyla, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanır. Süresiz çalışma izni olan yabancının seçme, seçilme ve kamu görevlerine girme hakkı ile askerlik hizmeti yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır. Bağımsız çalışma izni ise profesyonel meslek mensubu yabancılara, diğer kanunlarda belirtilen özel şartların sağlanması kaydıyla verilen izin türüdür. Bağımsız çalışma izni verilirken, yabancının; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi, yabancı şirket ortağı ise sermaye payı değerlendirilmektedir.
Turkuaz kart, eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri ve Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara göre başvurusu uygun görülen yabancılara verilir. Turkuaz Kart uygulamasında; akademik alanda uluslararası kabul görmüş çalışmaları bulunanlar ile bilim, sanayi ve teknolojide ülkemiz bakımından stratejik kabul edilen bir alanda öne çıkmış olanlar ya da ihracat, istihdam veya yatırım kapasitesi olarak ulusal ekonomiye önemli katkı sağlayan ya da sağlaması öngörülenler nitelikli yabancı olarak değerlendirilir.
Yurtiçinden yapılacak olan başvurular işveren veya yasal temsilcisi tarafından da yapılabilmektedir. Yurtiçinden yapılacak olan başvurular elektronik ortamda yapılmakta olup, İşveren veya yasal temsilcisinin PTT'den e-devlet şifresi alarak başvuruyu tamamlaması ve ardından gerekli form ve belgeleri öngörülen süre içerisinde Bakanlık’a teslim etmesi gerekmektedir.
Türkiye’de çalışmak için izin başvurusunda bulunan yabancının sağlaması gereken şartlar bulunduğu gibi yabancı bir işçiyi istihdam etmek isteyen işverenin de sağlaması gereken bazı şartlar bulunmaktadır. Örneğin, işveren nezdinde çalıştırılacak her bir yabancı işçi için 5 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı işçinin çalıştırılması zorunludur. Ayrıca işyerinin ödenmiş sermayesinin en az 100.000 TL veya brüt satışlarının en az 800.000 TL veya son yıl ihracat tutarının en az 250.000 ABD Doları olması gerekmektedir. Fakat eğitim sektörü ve ev hizmetlerinde çalışacak yabancıların çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde bu hususların mevcut olması aranmamaktadır.
Çalışma izni başvurusu yapan şirket ortağı yabancının, 40.000 TL’den az olmamak üzere sermaye payının en az yüzde 20 olması zorunludur.
İşveren tarafından yabancıya ödeneceği beyan edilen aylık ücret miktarının yabancının görev ve yetkinliği ile bağdaşır seviyede olması da zorunlu olan unsurlardan biridir. Başvuru tarihi itibariyle yürürlükte bulunan asgari ücret tutarı dikkate alınmak suretiyle yabancıya ödenecek ücretin en az ne kadar olabileceği hususunda 29.08.2003 25214 Sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan 29.08.2003 tarihli Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmelik’in (“Yönetmelik”) 13. maddesinde ayrıntılı açıklamalar yer almaktadır.
Ayrıca ilk kez yabancı bir işçi çalıştıracak olan işveren, Bakanlık nezdinde işveren kaydı oluşturması gerekmektedir.
Çeşitli kanunlarda düzenlenmiş olduğu üzere, bazı meslekler yalnızca Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına hasredilmiş bulunmaktadır.
1136 sayılı Avukatlık Kanunu uyarınca bir yabancının avukatlık mesleğini icra edebilmesi mümkün olmadığı gibi, 1512 sayılı Noterlik Kanunu uyarınca bir yabancının noter olabilmesi de mümkün değildir. Ayrıca bir yabancı tarafından icra edilemeyecek meslekler arasında hâkimlik, savcılık, diş tabipliği, dişçilik, hastabakıcılık, eczacılık, veterinerlik, turist rehberliği, gümrük müşavirliği, güvenlik görevlisi, kaptanlık, dalgıçlık, kılavuzluk gibi meslekler de yer almaktadır.
Av. Bahar Hoşgör